O συμβολισμός παρουσιάστηκε στη Γαλλία κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του
19ου αιώνα ως αντίδραση στο νατουραλισμό (πεζογραφία) και στον τταρνασσισμό
(ποίηση).
Α Ως προς το περιεχόμενο:
- ο συμβολισμός δεν αντλεί τα θέματά του από την εξωτερική πραγματικότητα αλλά από την υποκειμενική ζωή και τον εσωτερικό κόσμο του λογοτέχνη: από τα συναισθήματα. τις ιδέες. τις μεταφυσικές ανησυχίες του·
- το εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων (και του ποιήματος) περιορίζεται, μπαίνει σε δεύτερη μοίρα
- Η εξωτερική και εσωτερική πραγματικότητα, σύμφωνα με το συμβολισυό. δεν μπορεί να περιγραφεί με ακρίβεια και γι' αυτό υποβάλλεται με τρόπο συγκεχυμένο. Φτάνει μάλιστα ο ποιητής στην υπερβολή να βλέπει τον εξωτερικό κόσμο μόνο σαν σύμβολο της ατομικής του ζωής, συσχετίζοντας τις ψυχικές καταστάσεις του με τα πράγματα, που γίνονται σύμβολα κυρίως των συναισθημάτων του: της χαράς του, της λύπης του κτλ.
- το συμβολισμό τον ενδιαφέρει η λέξη όχι τόσο ως νόημα (παρατηρείται μερικές φορές νοηματική ασάφεια) αλλά κυρίως ως ήχος: υποβαθμίζοντας και παραμερίζοντας τη σημασία των λέξεων ενδιαφέρεται για τη μουσικότητά τους, για την ηχητική ποιότητα καθώς και για την υποβλητικότητά τους.
- Χαρακτηρίζεται από υποβλητικότητα, θολή και ρευστή ατμόσφαιρα, από ασάφεια. Οι ιδέες και τα συναισθήματα δεν λέγονται καθαρά, αλλά υποβάλλονται μέσω εικόνων-συμβόλων, υπαινίσσονται. Είναι ποίηση υπαινικτική που γοητεύει τη φαντασία.
- Αγαπημένα θέματα και εκφραστικά μέσα των συμβολιστών: Η απαισιοδοξία, η μελαγχολία και η θλίψη, το ανεκπλήρωτο του έρωτα, η απώλεια και η νοσταλγία.
Β Ως προς τη μορφή: Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του συμβολισμού είναι
- σύντομος στίχος,
- οι ασύνδετες εικόνες.
- χρήση πολλών μεταφορών και παρομοιώσεων Εικόνες, παρομοιώσεις και μεταφορές από τις εποχές της φύσης, ιδιαίτερα τοφθινόπωρο, τα λουλούδια, η ομίχλη, οι φεγγαρόφωτες βραδιές, η τρικυμισμένη θάλασσα, κ.ά.
Έτσι, θα μπορούσαν να προβληθούν ως βασικά στοιχεία ενός ποιήματος:
- μουσικότητα, που δημιουργείται από την ακουστική ποιότητα των λέξεων, τους συνδυασμούς τους και την κατάλληλη τοποθέτηση τους·
- Η συμβολιστική ποίηση στηρίζεται στην ηχητική μαγεία των λέξεων. Οι πρώτοι συμβολιστές ποιητές προτιμούν τις ολιγοσύλλαβες λέξεις και τους ολιγοσύλλαβους στίχους. Χρησιμοποιούν επαναλήψεις λέξεων ή φράσεων στίχων. Επαναλαμβανόμενα μουσικά μοτίβα.
- Βαθμιαία και σταδιακά οι συμβολιστές ποιητές απομακρύνονται από τη μορφή της παραδοσιακής ποίησης (μέτρο, στροφές με ίσο αριθμό στίχων, ισοσύλλαβο στίχο, ομοιοκαταληξία) και μεταβαίνουν προς τη νεωτερική ποίηση και το μοντερνισμό. Ο στίχος τους «απελευθερώνεται», γίνεται «απελευθερωμένος» και αργότερα «ελεύθερος
- η συσχέτιση ψυχικών καταστάσεων (συναισθημάτων) του ποιητή με τα πράγματα,τα οποία γίνονται σύμβολα των συναισθημάτων (της χαράς του, της λύπης κτλ.): ένα φθινοπωριάτικο τοπίο, με τα κίτρινα πεσμένα φύλλα, με τη βροχή και τη μουντή ατμόσφαιρα συσχετίζεται με τη θλίψη του ποιητή και τη συμβολίζει·
- η υποβλητικότητά: με τη μουσικότητα, με τις ασύνδετες εικόνες και με τη χρήση των συμβόλων ο ποιητής προσπαθεί να μας υποβάλει ακόμα και τα πιο ρευστά και ακαθόριστα συναισθήματά του συ χνά να τα «περάσει», να τα δημιουργήσει και στη δική μας ψυχή). Θολή και ρευστή ατμόσφαιρα, ασάφεια
Ο νεοελληνικός συμβολισμός
- Η πρώτη ομάδα Ελλήνων συμβολιστών ποιητών ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και αντλεί από τη γενιά του 1880, του Κωστή Παλαμά. Ο ίδιος ο Κωστής Παλαμάς μεταβαίνει προς το συμβολισμό. Στην Ελλάδα ποιητικά έργα με εμφανή τα χαρακτηριστικά του συμβολισμού εμφανίζονται στη δεκαετία του 1890. Ένας από τους εισηγητές και θεμελιωτές του νεοελληνικού συμβολισμού θεωρείται ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος. Άλλοι ποιητές που πέρασαν στο συμβολισμό: Λ. Πορφύρας, Μ. Μαλακάσης, Ι. Γρυπάρης (ο οποίος έγραψε και παρνασικά ποιήματα), κλπ.
- Η δεύτερη ομάδα Ελλήνων συμβολιστών εμφανίζεται γύρω στη δεκαετία 1910-1920, ανήκει στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Η ποίησή τους χαρακτηρίζεται από έντονη απαισιοδοξία, είναι ποίηση του αδιέξοδου και του ανικανοποίητου, της παρακμής.
Κ. Γ. Καρυωτάκης, Κ. Ουράνης, P. Φιλύρας, Μ. Παπανικολάου, Τ. Άγρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μαρία Πολυδούρη, Τ. Κ. Παπατσώνης, κλπ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Προσπαθήστε να εντοπίσετε χαρακτηριστικά του συμβολισμού στα επόμενα ποιήματα
Ναπολέων Λαπαθιώτης, Νυχτερινό Ι
Μονάχη, η φλόγα του κεριού μου,
κι απέναντί μου, στο τραπέζι
θαρρείς το τέλος της προσμένει:
λίγες στιγμές έχει να ζήσει,
και μες τη νύχτα τρεμοπαίζει,
σα μια ψυχούλα φοβισμένη.
Απ’ όξω εν’ άγρυπνο φεγγάρι
με κόπο χάνεται στα χάη
μιας ατελεύτητης ερήμου.
Σα να μη θέλει να πεθάνει,
μ’ αναλαμπές ψυχομαχάει
το ετοιμαθάνατο κερί μου...
Και το βαρύθυμο φεγγάρι,
που, χρόνια τώρα, έχει σωπάσει,
και το κερί μου που πεθαίνει,
–και, μέσα, η σκοτεινή ψυχή μου ,
χωρίς αιτία, κι οι τρεις, στην πλάση είμαστε τόσο λυπημένοι....
Μήτσος Παπανικολάου Εσωτερικό
Ο βοριάς πλαταγίζοντας ξεδιπλώνει σημαίες,
παραμονεύουν τέρατα στους δρόμους,
έχει σκεπάσει η θάλασσα τις προκυμαίες·
το παραμύθι ξαναζεί με τους γλυκούς του τρόμους.
|
|
Λαχτάριζα την ώρα αυτή μήνες, μέρα τη μέρα —
την κλειστή κάμαρη, τη λάμπα την αγαπημένη.
Ανάλλαγη, σαν είκοσι χρονών, είναι η μητέρα·
τα μάτια της χαμογελούν, το στόμα της σωπαίνει.
|
|
Ήμουν θλιμμένος, άρρωστος, χωρίς χαρά κι ελπίδα,
περιπλανήθηκα στη γη, χρόνια πολλά, πολλά...
Μα απόψε απ' τα ταξίδια μου γύρισα στην πατρίδα
και βρήκα τη μητέρα που χαμογελά.
|
|
Είναι όλα πάλι γνώριμα μες στο σπιτίσιο βράδυ:
Η κάμαρη, τα πράματα, το φως και το σκοτάδι.
Φωνάζει απ' έξω ο άνεμος με τα χίλια του στόματα
ονόματα κι ονόματα...
|
|
Μα κι η βροχή μού φαίνεται σα ν' απαγγέλλει στίχους,
παράλληλη και ρυθμική καθώς πέφτει στη γης.
Είμαι καλά στους τέσσερις της κάμαρής μου τοίχους:
Έφτασα στο λιμάνι της στοργής.
|
