Γ ΡΙΤΣΟΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία Τάξη: Α' Ημερήσιου Γενικού Λυκείου

Ενότητα: «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ Επιτάφιος¹ (απόσπασμα)

XV

Στο παραθύρι στέκοσουν κι οι δυνατές σου οι πλάτες

 φράζαν ακέρια την μπασιά , τη θάλασσα, τις τράτες,

κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος πλημμύριζε το σπίτι

 και κει στ’ αυτί σου σπίθιζε η γαζία του αποσπερίτη.

Κι ήταν το παραθύρι μας η θύρα όλου του κόσμου

 κι έβγαζε στον παράδεισο που τ’ άστρα ανθίζαν, φως μου.

Κι ως στέκοσουν και κοίταζες το λιόγερμα ν’ ανάβει,

σαν τιμονιέρης φάνταζες κι η κάμαρα καράβι.

Και μες στο χλιό⁴ και γαλανό το απόβραδο - έγια λέσα –

 με αρμένιζες στη σιγαλιά του γαλαξία μέσα.

Και το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι

και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη

Κι ακόμα μήτε να πνιγώ, μήτε ν’ ανέβω πάνω·

 κάνω από κάπου να πιαστώ και φύκι μόνο πιάνω.

Το φύκι σπάει κι ο ωκεανός με σέρνει στα νερά του

κι ούδε γνωρίζω τώρα ποιο το πάνου, ποιο το κάτου

                                                          (Επιτάφιος, 1936)

Το ποίημα Επιτάφιος εμπνεύστηκε ο Γιάννης Ρίτσος συγκινημένος από τον θρήνο της μάνας που έχασε το παιδί της την Πρωτομαγιά του 1936.

^[1]             μπασιά :η είσοδος

^[1]             δέντρο με κίτρινο μυρωδάτο λουλούδι

^[1]             ζεστό

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α

α.1. Το ποίημα, κατά τη γνώμη σας, ως προς τη μορφή του εντάσσεται στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα ποίηση; (5 μονάδες)

α.2. Να βρείτε δύο (2) μορφικά του χαρακτηριστικά που επαληθεύουν την προηγούμενη απάντησή σας. (10 μονάδες)

α.3. Το απόσπασμα προέρχεται από τη μεγάλη ποιητική σύνθεση του Γιάννη Ρίτσου Επιτάφιος. Να εντοπίσετε δύο (2) λέξεις ή φράσεις του που επιβεβαιώνουν τον θρηνητικό χαρακτήρα στον οποίο παραπέμπει ο τίτλος. (10 μονάδες)

                                                                                                       ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

^β

β.1. Στις τρεις τελευταίες στροφές κυριαρχεί το εκφραστικό σχήμα της αλληγορίας (της εκτεταμένης δηλαδή μεταφοράς ή παρομοίωσης). Να εντοπίσετε το σχήμα αυτό και να αποκαλύψετε αυτό που πραγματικά ο ποιητής εννοεί. (10 μονάδες)

β.2. Με άξονα το χρόνο (πριν και μετά) το ποίημα χωρίζεται σε δύο ενότητες. Να τις διακρίνετε. (5 μονάδες)

β.3. Να εντοπίσετε δύο (2) μεταφορές, δύο (2) εικόνες και μία (1) παρομοίωση στις πέντε πρώτες στροφές. (10 μονάδες)

                                                                                               ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

γ  «Το πρώτο έργο του Ρίτσου στο οποίο εισβάλλει το δημοτικό τραγούδι είναι ο Επιτάφιος.» Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με στοιχεία από τη μορφή και το περιεχόμενο του ποιήματος. ( στίχος, περιεχόμενο)  Μονάδες 25

δ α Στηριζομενοι σε στίχους του ποιήματος να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση της μάνας  (Μονάδες 10)

δ β Τα ποιήματα του Ρίτσου είναι εμπνευσμένα από τους αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα. Να επιβεβαιώσετε την άποψη με στοιχεία μέσα από το ποίημα. (Μονάδες 15)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ  ΓΙΟΥΓΚΕΡΜΑΝ (Τα μαρτύρια της αγάπης  απόσπασμα) Διαβάστε το απόσπασμα εδώ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Ποιοι είναι οι κεντρικοί ήρωες που πρωταγωνιστούν στο απόσπασμα;

                                                                                      Μονάδες 8

Α2. Να προσδιορίσετε γενικά τον χρόνο και τον χώρο στον οποίο κινούνται τα πρόσωπα του κειμένου.

                                                                                       Μονάδες 9

Α3. Ποιος είναι ο αφηγητής στο συγκεκριμένο απόσπασμα και σε ποιους απευθύνεται;

                                                                                        Μονάδες 8

Β1  Να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα της Βούλας. Ποιες κοινωνικές προκαταλήψεις για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας επικρατούσαν στην εποχή της από τις οποίες προσπαθεί να απελευθερωθεί η ηρωίδα;

                                                                                                                                                                                                    Μονάδες 15

Β2. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

                                                                                                                                                                                                     Μονάδες 10

Γ1. « Πάνω στη συναυλία….το δίκιο με το μέρος του.» Να αλλάξετε τον αφηγητή στο παραπάνω απόσπασμα, έτσι ώστε να το αφηγείται ο Χρήστος. Να επιφέρετε τις αντίστοιχες αλλαγές στην οπτική της αφήγησης.

                                                                                                                                                                                                     Μονάδες 15

Γ2.  Να αιτιολογήσετε τις αλλαγές αυτές με στοιχεία που αφορούν τον χαρακτήρα του ήρωα.

                                                                                                                                                                                                     Μονάδες 10

Δ1.  Πώς σχολιάζετε τη συμπεριφορά του Χρήστου και γενικότερα όλης της οικογένειας απέναντι στη Βούλα;

                                                                                                                                                                                                    Μονάδες 10

Δ2  Οι προσωπικές επιλογές της Βούλας την φέρνουν σε σύγκρουση με το οικογενειακό της περιβάλλον. Πώς αντιμετωπίζονται στην εποχή μας παρόμοιες επιλογές;  Ποιες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες άλλαξαν, με αποτέλεσμα  στην εποχή μας οι γυναίκες να έχουν απελευθερωθεί και να καθορίζουν οι ίδιες τη ζωή τους;

                                                                                                                                                                                                   Μονάδες 15

                                                                                          

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟ 3 ΚΕΦ 79

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α  Να αντιστοιχίσετε τα αποσπάσματα του πρωτότυπου κειμένου στη στήλη α με τις νεοελληνικές τους μεταφράσεις στη στήλη β

ΣΤΗΛΗ Α	ΣΤΗΛΗ Β
1  Kαὶ οἱ Κερκυραῖοι δείσαντες μὴ σφίσιν ἐπιπλεύσαντες ἐπὶ τὴν πόλιν ὡς κρατοῦντες  οἱ πολέμιοι ἢ τοὺς ἐκ τῆς νήσου  ἀναλάβωσιν ἢ καὶ ἄλλο τι νεωτερίσωσι,	Α   Οι Πελοποννήσιοι όμως δεν τόλμησαν, βέβαια, να πλεύσουν εναντίον της πόλης, αν και ήταν νικητές στη ναυμαχία,
2   τούς τε ἐκ τῆς νήσου πάλιν ἐς τὸ ῞Ηραιον διεκόμισαν καὶ τὴν πόλιν ἐφύλασσον.	Β  τους μετέφεραν πίσω στο ναό της Ήρας και φρουρούσαν την πόλη.
3    Oἱ δ᾽ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐκ ἐτόλμησαν πλεῦσαι   κρατοῦντες τῇ ναυμαχίᾳ	Γ  Και την επόμενη ημέρα επίσης δεν έπλεαν, εναντίον της πόλης, αν και (οι πολίτες) βρίσκονταν σε μεγάλη σύγχυση και φόβο και μολονότι, όπως λέγεται, ο Βρασίδας παρακινούσε τον Αλκίδα (για επίθεση), χωρίς να έχει όμως η ψήφος του την ίδια δύναμη.
4   τρεῖς δὲ καὶ δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τὴν ἤπειρον, ὅθενπερ ἀνηγάγοντο	Δ  Και οι Κερκυραίοι, επειδή φοβήθηκαν μήπως οι εχθροί, αφού πλεύσουν εναντίον της πόλης τους ως νικητές ή πάρουν πίσω από το νησί τους εκεί αιχμαλώτους ή επιχειρήσουν και κάποια άλλη εχθρική ενέργεια
5   Tῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐδὲν μᾶλλον ἐπέπλεον,  καίπερ ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ φόβῳ ὄντας καὶ  ὡς λέγεται,  Ἀλκίδᾳ, ἰσοψήφου δὲ οὐκ ὄντος·	Ε  Αφού όμως αποβιβάστηκαν στη Λευκίμμη, το ακρωτήριο, λεηλατούσαν τους αγρούς

6   ἐπὶ δὲ τὴν Λευκίμμην τὸ ἀκρωτήριον ἀποβάντες  ἐπόρθουν τοὺς ἀγρούς.

Στ  αλλά απέπλευσαν, έχοντας αιχμαλωτίσει δεκατρία πλοία των Κερκυραίων, για την ηπειρωτική ακτή απ’ όπου ακριβώς ξεκίνησαν.

Β Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης              Γ   κρατουντες, ναυς : γράψτε δύο σύνθετες λέξεις στη

α με τις ομόρριζές τους στη στήλη β                            νέα ελληνική  με α συνθετικό τη λέξη ναυς και         

                                                                                       δύο με β συνθετικό το ρήμα κρατω

Στήλη α                Στήλη β                                              ναυς                     

1 πλευσαι             α σχέση                                             ……………………. .     

2 αποβάντες         β απόπλους

3 έχοντες              γ συναίνεση                                        κρατω

4 παραινουντος    δ εξουσία                                           ………………….      

5 όντος                  ε διάβαση

Δ  Συμπληρώστε τους αρχικούς χρόνους του ρήματος λαμβάνω και δίπλα από κάθε θέμα γράψτε δύο ομόρριζες λέξεις στη νέα ελληνική

χρόνοι		θέμα	ομόρριζες
Ενεστώτας	λαμβάνω	λαμβ
Παρατατικός
Μέλλοντας	λήψομαι
Αόριστος
Παρακείμενος	είληφα	λαφ
Υπερσυντέλικος

χρόνοι		θέμα	ομόρριζες
Ενεστώτας	λαμβάνομαι	λαμβ
Παρατατικός
Μέλλοντας	ληφθήσομαι
Αόριστος
Παρακείμενος	είλημμαι	λημμ
Υπερσυντέλικος
Ρηματικό επίθετο	ληπτέος

E Nα συμπληρώσετε τον πίνακα με τον κατάλληλο τύπο

Γενική  ενικού	Δοτική  ενικού	Δοτική  πληθ	Αιτιατική  πληθ
			ναυς
	ταραχη
όντος
της  νήσου

ΣΤ  Ποιος ο συντακτικός ρόλος των υπογραμμισμένων λέξεων

πλευσαι…………………..                  ισοψήφου……………..              

κρατουντες……………                      αποβάντες…………….

Ερμηνευτική προσέγγιση.

 Αφού μελετήσετε τη μετάφραση και τα σχόλια του βιβλίου, προσπαθήστε να απαντήσετε στις επόμενες ερωτήσεις.

Α Τι φοβήθηκαν οι Κερκυραίοι ;

1………………………………………………………..

2……………………………………………………….

3…………………………………………………………..

Β Σε ποιες ενέργειες προέβησαν οι Κερκυραίοι;

1………………………………………………………………

2………………………………………………………………

Γ Ποιες ήταν οι ενέργειες των Πελοποννησίων;

1………………………………………………………………………..

2…………………………………………………………………………

Δ Γιατί ο Βρασίδας προτείνει να επιτεθούν στην πόλη της Κέρκυρας

1  ………………………………………………….

2 ……………………………………………………

3 ………………………………………………….

4  …………………………………………………

Ε Γιατί ο Αλκίδας απορρίπτει την πρόταση   του Βρασίδα για επίθεση στην Κέρκυρα;

1………………………………………………………………………………………………………

2…………………………………………………………………………………………………………

3…………………………………………………………………………………………………………

4……………………………………………………………………………………………………….

ΣΤ Γιατί οι Πελοποννήσιοι επιτέθηκαν στη Λευκίμμη;

1 ………………………………………………………………………………………………………..

2…………………………………………………………………………………………………………

3………………………………………………………………………………………………………

4…………………………………………………………………………………………………………….

Λ ΠΟΡΦΥΡΑΣ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

                           Λ Πορφύρας               

 Το θέατρο

Δεν ξέρω πώς να σου το ειπώ. Μα ο δρόμος, χθες το βράδυ,
μες στη σταχτιά τη συννεφιά σα θέατρο είχε γίνει.
Μόλις φαινόταν η σκηνή στ' ανάριο το σκοτάδι
και σα σκιές φαινόντανε μακριά μου οι θεατρίνοι.

Τα σπίτια πέρα κι οι αυλές και τα κλωνάρια αντάμα
έλεγες κι ήταν σκηνικά παλιά και ξεβαμμένα,
κι εκείνοι έβγαιναν κι έπαιζαν τ' αλλόκοτο τους δράμα,
κι άκουγες βόγκους κι άκουγες και γέλια ευτυχισμένα.

Εγώ δεν ξέρω. Εβγαίνανε κι εσμίγαν κι επαγαίναν
κι ήτανε μια παράσταση και θλιβερή κι ωραία.
Κι έβγαινε, Θε μου! κι η νυχτιά, καθώς επαρασταίναν,
έβγαινε, Θε μου, κι έριχνε τη μαύρη της αυλαία.

1  Να αναγνωρίσετε στο ποίημα βασικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης.

2  α  Να επισημάνετε στο ποίημα τρία εκφραστικά μέσα και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.

     β  Ποια ρηματικά πρόσωπα χρησιμοποιούνται στο ποίημα  και ποια η λειτουργία τους;

     γ Το ποίημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λυρικό. Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη με στοιχεία από το ποίημα.

3  Σε ποιο λογοτεχνικό ρεύμα ανήκει το ποίημα; Να επισημάνετε στο ποίημα τα βασικά του χαρακτηριστικά.

4  Να βρείτε στο ποίημα τρία σύμβολα και να εξηγήσετε το συμβολισμό τους.